Κυριακή 11 Δεκεμβρίου 2011

Από το κυβερνώ στο govern

πηγή

5 Feb 2010
Ο Όμηρος στην «Οδύσσειά» του (Γ283/4), πλέκει το εγκώμιο του Φρόντη, του γιο του Ονήτορα, και λέει: «Κανείς δεν κάτεχε άλλος να κυβερνάει καράβι κάλλιο του, σαν ξέσπαζε η φουρτούνα» (Απόδοση Καζαντζάκη – Κακριδή). Άρα, η λέξη κυβερνώ είναι ελληνική από γεννησιμιού της και δεν ανήκει σε καμία... ινδογερμανική γλώσσα. Το κυβερνώ είναι ζωντανό για πολλές χιλιάδες χρόνια. Μέχρι σήμερα σημαίνει διοικώ, οδηγώ - ιδίως σκάφος - ή ηγούμαι ενός πληρώματος, άρα εξουσιάζω. Το ρήμα το χρησιμοποιούμε και με μεταφορική σημασία: διαδραματίζω καθοριστικό ρόλο, όπως στη φράση «Το χρήμα κυβερνάει τη ζωή μας».
Από το κυβερνώ κάναμε και πολλά περιεκτικά ουσιαστικά όπως η κυβέρνηση, ο κυβερνήτης, ο κυβερνήτορας, αλλά και επίθετα: κυβερνητικός, ακυβέρνητος, κυβερνητέος, κ.λπ. Στην Ελλάδα σήμερα έχουμε νέα κυβέρνηση, στο παρελθόν είχαμε και οικουμενική κυβέρνηση, έχουμε και σκιώδη κυβέρνηση, έχουμε και την «Εφημερίδα της Κυβέρνησης». Ο Καποδίστριας ήταν ο πρώτος κυβερνήτης. Όπως διαπιστώνετε, η λέξη μας αυτή με όλα τα παράγωγά της είναι άκρως λειτουργική.
Αλληθώρισε η Λατινική όταν το πρωτοείδε και όταν το άκουσε το κρυφάρπαξε και το έκανε guberno. Το ομολογεί όμως ότι το πήρε από το κυβερνώ. Έκανε και το gubernatio, gubrnaculum, gubernator kai gubermatrix, gubernum. Το λιμπίστηκε σφόδρα και το έσπειρε με τη σημαντική του σημασία σε κάθε γωνιά της Ευρώπης. Το 16ο αιώνα μέσω Γαλλικής το πήρε και η Αγγλική που το μίκραινε σε Govern.
Στα Αγγλικά το govern (προφέρεται αγγλιστί ως γκάβερν) και στη σημασία τούτη συμπεριέλαβε ό,τι λέμε στα ελληνικά κυβερνώ, εξουσιάζω, άρχω, κυριαρχώ και με αυτό οι Άγγλοι έκαναν τη φράση τους: «Divide and govern» (Διαίρει και βασίλευε)! Ο κυβερνήσιμος έγινε governable και η διακυβέρνηση governance. Η κυβέρνηση φυσικά είναι government, αλλά η ίδια λέξη έγινε και επίθετο: government agency = κυβερνητική υπηρεσία ή government house = το κυβερνείο. Ο/η κυβερνήτης έγινε governor και το θηλυκό governess έγινε αυτό που πήραμε πίσω εμείς η γκουβερνάντα, ή νταντά.
Στη νεότερη γέννα του, το govern αποκατέστησε το ελληνικό «κ» της κυβέρνησης με το λατινικό «c». Έτσι ο κυβερνοχώρος έγινε cyberspace και ο κυβερνοναύτης cybernaut. Μία νέα επιστήμη που μελετά τις διασυνδέσεις, τους χειρισμούς και τον έλεγχο στα τεχνικά συστήματα και στους ζωντανούς οργανισμούς ονομάστηκε Κυβερνητική και στα Αγγλικά αποδόθηκε ως Cybernetics (προφ. Σαϊμπερνέτικς). Ο έλεγχος από τις μηχανές ονομάστηκε cybernation και το ρήμα cybernate.
Φανταστείτε ότι δεν είχαμε τις λέξεις μας κυβερνώ και κυβέρνηση. Τότε πώς θα κυβερνιόμασταν; Θα υπήρχε μόνο η αναρχία. Όμως και η χειρότερη κυβέρνηση είναι καλύτερη από την αναρχία ή την τυραννία. Η κυβέρνηση έδωσε μία πολιτισμένη πολιτική βάση. Η δημοκρατία από μόνη της έδωσε πολιτισμό στον κόσμο και έφερε ένα πολιτισμένο σύστημα διακυβέρνησης. (Σημείωση: χρησιμοποιήθηκαν εδώ οι λέξεις: govern, government, governance, political, base, anarchy, democracy, cosmos, system, tyranny, κ.α.).
Ας μη γελιόμαστε: Η καλή και καλλιεργημένη γλώσσα κάνει τον πολιτισμό και τους καλούς νόμους. Χωρίς αυτήν είναι όλα ανύπαρκτα τα ανθρώπινα. Να γιατί ο ελληνισμός - ναι, με τις λέξεις του - δεν είναι φυλετική ιδιότητα, αλλά η βάση του σημερινού μας Δυτικού Πολιτισμού.

Κυριακή 18 Σεπτεμβρίου 2011

ΔΕΗ

Akis Sadexis
 
ΔΕΕΟΣ. Είναι η νέα επωνυμία της παλιάς. Σημαίνει: Δημόσια Επιχείρηση Είσπραξης Οφειλών Συνολικώς.

ΕΔΗ. Επιχείρηση Διακοπής Ηλεκτρισμού. Είναι θυγατρική της
ΔΕΕΟΣ και αναγραμματισμός της ΔΕΗ.

Πέμπτη 15 Σεπτεμβρίου 2011

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ...σε άλλες γλώσσες





Στα ιταλικά είναι I miei migliori auguri!


Στα αγγλικά είναι   happy birthday to you!


Στα γερρμανικά είναι  alles Gute zum Geburtstag


Στα τούρκικα  Doğum Günün Kutlu Olsun

Στα ρώσσικα  днем рождения


Τετάρτη 14 Σεπτεμβρίου 2011

Από πού προήλθαν οι λέξεις Σχολείο – Σχόλη

του Γιώργου Δαμιανού
Οι μαθητές στην Ελλάδα (κυρίως στο Λύκειο) είναι, ίσως, οι πιο ταλαιπωρημένοι άνθρωποι. Όσοι, ιδιαίτερα, φοιτούν σε ιδιωτικό εκπαιδευτήριο ξεκινούν τη μέρα τους από τις 6π.μ. και τελειώνουν περίπου τα μεσάνυχτα. Αυτοί οι ταλαίπωροι μαθητές σε καμία περίπτωση δε θα μπορούσαν να φανταστούν ότι η λέξη σχολείο είχε ως αρχική σημασία την ανάπαυση, την ησυχία, τον ελεύθερο χρόνο (< αρχαία ελληνική λέξη: σχόλη).

Η αρχική σημασία της λέξης σχόλη είχε την έννοια του: “βραδύνω, αργοπορώ” («σχολήν τίθημι» : αργοπορώ) ή («σχολή γίγνεται»: υπάρχει καιρός). Με το ίδιο νόημα απαντάται και σήμερα στη φράση: «Κυριακή γιορτή και σχόλη».
Ήδη, όμως, από τους κλασικούς χρόνους τη συναντάμε με την ιδιότητα του ελεύθερου χρόνου με αποτέλεσμα να καλλιεργήσει κανείς το πνεύμα του. Γιατί, όμως, μία λέξη που δήλωνε την τεμπελιά (σχόλη) πήρε τη σημασία της συστηματικής καλλιέργειας του πνεύματος; Την απάντηση θα την βρείτε αν αναλογιστείτε πως φάνταζαν στα μάτια του απλού κόσμου όλοι οι φιλοσοφούντες και οι έχοντες «ελεύθερον χρόνον».
Μάλλον περιφρονητικά χρησιμοποίησαν, αρχικά, τη λέξη σχόλη. Ο όρος, αρχικά, χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει την ανώτατη βαθμίδα εκπαίδευσης, όπως, γα παράδειγμα, η Κυρηναϊκή σχολή (ιδρύθηκε από τον Αρίστιππο, 435 – 436, μαθητή του Σωκράτη και υποστήριζε τον άκρατο ηδονισμό). Άλλη σημαντική, αλλά ξεχασμένη, σήμερα, σχολή ήταν η Ανώτατη Τεχνική Ελληνική Σχολή. Πρόκειται για το πρώτο Πολυτεχνείο στον κόσμο, που ιδρύθηκε στη Αλεξάνδρεια από τον Ήρωνα.
Από την αρχαιότητα, ήδη, παρουσιάζεται και το επίθετο σχολαστικός για να δηλώσει αυτόν που αφιερώνει τό χρόνο του στη μελέτη. ΄Ηταν, δηλαδή, ο μορφωμένος, ο εκπαιδευμένος...
πηγή: http://www.24grammata.com/

Τρίτη 13 Σεπτεμβρίου 2011

ΑΓΑΠΗΤΕ ΘΕΟΥΛΗ

 
ΑΓΑΠΗΤΕ ΘΕΟΥΛΗ,,,ΦΕΤΟΣ ΜΟΥ ΠΗΡΕΣ ΚΟΝΤΑ ΣΟΥ ΤΟΝ ΑΓΑΠΗΜΕΝΟ ΜΟΥ ΗΘΟΠΟΙΟ ΒΕΓΓΟ ΤΟΝ ΑΓΑΠΗΜΕΝΟ ΜΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΟΠΟΙΟ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ,ΤΟΝ ΑΓΑΠΗΜΕΝΟ ΜΟΥ ΣΥΝΘΕΤΗ ΡΑΣΟΥΛΗ,,,,,,,,ΣΟΥ ΥΠΕΝΘΥΜΙΖΩ ΟΤΙ ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΙ ΜΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΕΙΝΑΙ ,,Ο ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ Ο ΣΑΜΑΡΑΣ Η ΠΑΠΑΡΗΓΑ ,,Ο ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗΣ Η ΝΤΟΡΑ,,,,Ο ΤΣΙΠΡΑΣ.....ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ

Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2011

Από πού προήλθαν οι λέξεις νόστος, γκλάμουρ κ.α.

Τετάρτη, 7 Σεπτεμβρίου 2011

του καθηγητή Γιώργου Μπαμπινιώτη
Ελληνικές λέξεις που ξενιτεύτηκαν και επέστρεψαν αγνώριστες, όπως : γκλάμουρ , πλάζ, μασίφ, πόζα, σενάριο, μπουάτ, μαρμελάδα, πέναλτι, πιάτσα, τζίρος, λαζάνια, κρετίνος, κουπόνι, λαζάνια, μπαλλέτο, γόνδολα και πολλές πολλές άλλες.
Ο «νόστος», η επιστροφή στην πατρίδα (από το ρήμα νέομαι «επιστρέφω»), δεν χαρακτήρισε μόνο «τη γλυκιά προσμονή τής επιστροφής στην πατρίδα» που κατέληξε στο νόστιμος, αλλά έδωσε και «τον ψυχικό πόνο που γεννάει αυτή η προσμονή», τη νοσταλγία. Και ήταν μάλιστα οι Γάλλοι που κατέφυγαν στις ελληνικές λεξιλογικές πηγές, πλάσσοντας πρώτοι αυτοί το άλγος τού νόστου, το nostalgie. Ετσι, από άλλο δρόμο, η λέξη επέστρεψε στη «λεξιλογική πατρίδα» της.
Η επιστροφή μιας λέξης ως δανείου στη γλώσσα από την οποία ξεκίνησε χαρακτηρίζεται ως αντι-δάνειο, ως επιστροφή δανείου, ως επιστροφή μιας λέξης στη γλώσσα στην οποία γεννήθηκε. Από τις πιο αποκαλυπτικές διαδικασίες λειτουργίας τής γλώσσας στο πεδίο συνάντησης των λαών και των πολιτισμών είναι τα αντιδάνεια. Συνιστούν μαρτυρίες τής περιπέτειας στη ζωή των λέξεων και μαζί παραδείγματα τού πόσο αυτά τα κατεξοχήν πνευματικά δημιουργήματα, που είναι οι λέξεις, εξελίσσονται εννοιολογικά περνώντας από γλώσσα σε γλώσσα, από λαό σε λαό, για να ξαναγυρίσουν συχνά στον τόπο καταγωγής τους πραγματοποιώντας έτσι τον «λεξιλογικό νόστο» τους.
Ποιος περίμενε λ.χ. ότι η σχολαστικότατη έννοια που δηλώνει η αρχαία ελληνική λέξη γραμματική θα επέστρεφε μετά από αιώνες στη σημερινή ελληνική γλώσσα ως γκλάμουρ! Με συνήθη γέφυρα τη λατινική γλώσσα η λέξη πέρασε από τα Ελληνικά στα παλαιά Γαλλικά κι από κει στην παλαιά Αγγλική, όπου η αρχική σημασία «γραμματική», ως γνώση των ολίγων μορφωμένων, πήρε τον χαρακτήρα «τής απόκρυφης γνώσης» και, κατ΄ επέκταση, «τής μαγείας», για να εξελιχθεί μέσω τής Σκωτικής (glammar) στη σημασία «μαγική ομορφιά» (19ος αι.) και κατόπιν- με τη μορφή glamour- σε «γοητεία, αίγλη» με την οποία και επανήλθε στην Ελληνική.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα εξέλιξη είχε η αρχαία ελληνική λέξη ποινή. Μέσω πάλι τής Λατινικής και τής παλαιάς Νορμανδικής, το ελληνικό ποινή κατέληξε στο αγγλ. penalty, για να επιστρέψει (ως αντιδάνειο) στην Ελληνική ως πέναλτι, όρος στο ποδόσφαιρο!
Δεν «θα ΄κοβε το κεφάλι του» κανείς ότι το ιταλικότατο πιάτσα δεν μπορεί να έχει σχέση με Ελληνικά; Ε, λοιπόν, το πιάτσα ξεκίνησε από το (ήδη αρχαίο) ελληνικό πλατεία (ενν. οδός ), θηλ. τού επιθέτου πλατύς, μέσω τού λατιν. platea («φαρδύς δρόμος» μέσα στην πόλη), πέρασε στην Ιταλική ως piazza (αρχικά plaza), απ΄ όπου ήδη στα μεσαιωνικά χρόνια επέστρεψε στην Ελληνική ως πιάτσα.
Η έκπληξη κορυφώνεται στην προέλευση τής λέξης γόνδολα. Μεταφράζω τι γράφεται σχετικά στο εγκυρότερο λεξικό τής Αγγλικής, στο Random Ηouse Webster΄s College Dictionary, λήμμα gondola: «[εισήλθε στην Αγγλική το] 1540-50 από την Ιταλική, που πάει πίσω στα Βενετσιάνικα, πιθανόν από μεσαιωνικό ελληνικό κοντούρα «μικρό ακτοπλοϊκό σκάφος», θηλ. τού επιθ. κόντουρος «κοντός, κυριολ. σκάφος με ουρά» από το όψιμο ελληνικό κοντός + ελλ. -ουρος από το ελλην. ουρά ». Σκάφος, λοιπόν, με κοντή ουρά η ιταλ. gondola (γόνδολα) ξαναγύρισε στην Ελληνική ως γόνδολα!
Κι επειδή δεν νοείται καλοκαίρι χωρίς το γαλλικότατο πλαζ (γαλλ. plage), ας παρακολουθήσουμε την ετυμολογία τής λέξης. Ηλθε από το γαλλ. plage, δάνειο από ιταλ. piaggia «πλαγιά-ακρογιαλιά», που προήλθε από μεσαιωνικό λατινικό plagia «επικλινές έδαφος», το οποίο ανάγεται στο αρχ. ελλην. πλάγια (τα), «πλευρές» (κυρίως στρατιωτικός όρος), ουδ. τού επιθ. πλάγιος.
Και βέβαια δεν νοείται καλοκαίρι χωρίς τουρισμό και τουρ (ομόρριζα τα τουρνέ και τουρνουά ). Αλλά πόσο γνωστό είναι στους μη ειδικούς ότι όλες αυτές οι γαλλικές λέξεις (tour, tourisme, tourn e, tournoi) που πέρασαν στην Ελληνική (στην Αγγλική και σε άλλες γλώσσες) είναι προϊόν δανεισμού από την ελλην. λέξη τόρνος. Αυτή η αρχαία ελλην. λέξη, μέσω πάλι τής Λατινικής (tornus και ρ. tornare «γυρίζω τον τροχό, τον τόρνο»), έδωσε το γαλλ. tourner «περιστρέφω, γυρίζω» απ΄ όπου το tour. Ετσι ο τόρνος επέστρεψε στην Ελληνική ως τουρ.
Ο κατάλογος τέτοιων λέξεων (αντιδανείων) είναι μακρός και ο σχολιασμός θα έπαιρνε πολλές σελίδες. Εδώ θα δώσω μερικές νύξεις μόνο. Θα αναφέρω ότι το γάμπα και το ζαμπόν ξεκίνησαν από το ελλην. καμπή! Το γαρύφαλλο από το καρυόφυλλο, ο τζίρος από το γύρος, το μασίφ από το μάζα , το κάλμα από το καύμα, ο καναπές από το κωνώπιον (κώνωψ), το κανόνι από το κάννη, το καντίνα από το κανθός, το κορδόνι από το χορδή, το κουπόνι από το κόλαφος ( κόλαφος – όψιμο λατ. colaphus- παλ. γαλλ. colp – coup ), το κρετίνος από το Χριστιανός , τα λαζάνια από το αρχ. λάσανον («τρίποδας ως βάση αγγείων και δοχείων»), το λατέρνα από το λαμπτήρ, η μάντολα από το αμύγδαλο, η μαρμελάδα από το μελίμηλο, το μπαρούτι από το πυρίτις, τα μπόρα και μπουρίνι από το βορράς, τα μπαλλέτο – μπάλλος από το αρχ. βαλλίζω, το μπουάτ από το πυξίς («κουτί»), το μπουτίκ από το αποθήκη, ο συνδικαλισμός από το σύνδικος, το ταξί από το ταξίμετρο, το σενάριο από το σκηνή, η πόζα από το παύσις κ.λπ. Αυτά είναι μερικά ενδεικτικά μόνο παραδείγματα.
Επειδή υπάρχει κίνδυνος να σκεφθεί κανείς πως πρόκειται για «φτειαχτές ετυμολογίες» (παρετυμολογίες) κατά το πρότυπο τού Ελληνα πατέρα τής Βαρδάλου στο «Γάμος α λα Ελληνικά»!…-, σπεύδω να διασαφήσω ότι τα παραδείγματα προέρχονται από τον χώρο τής επιστημονικής ετυμολογίας και βρίσκονται σε όλα τα αξιόπιστα ετυμολογικά λεξικά ή ερμηνευτικά λεξικά με ετυμολογία. Για όσες λέξεις έχουν σχέση με την Αγγλική μια πρόχειρη ματιά στο Λεξικό που ανέφερα (Random Ηouse- Webster) ή άλλα συναφή Λεξικά θα πείσει τον αναγνώστη περί τής αληθείας των λεγομένων